HISTORIA
Przygotowania do budowy centralnego systemu wodociągowego (CSW)
Na początku XIX w. ludność miasta Trzcianki czerpała wodę ze studni publicznych
i prywatnych, których do końca lat 90 XIX na terenie Trzcianki było 28 szt. Z upływem lat system zapatrzenia w wodę ze studni stawał się coraz bardziej uciążliwy
i anachroniczny, wskutek czego 1906 r. władze samorządowe podjęły negocjacje
z firmą Carla Franckego z Bremy odnośnie przeprowadzenia koncepcji do budowy wodociągów i kanalizacji. Na podstawie podjętej uchwały radnych z 28 lipca,
w sierpniu 1906 r. ruszyły pierwsze prace dotyczące opracowania projektu budowy wodociągów i kanalizacji za łączną sumę 1200 marek. W 1907 r. miasto otrzymało koncepcje projektowe obydwu przedsięwzięć inżynieryjnych, ale ze względu na wysokie koszty, zwlekano z budową.
Wkrótce przyszła I wojna światowa i powojenna inflacja oraz kryzys gospodarczy, wskutek czego o inwestycjach w ogóle nie myślano, a efekt był taki, że Trzcianka aż do lat 30 XX w. pozostawała bez centralnego systemu wodociągowego, co zmuszało ludność do korzystania z prywatnych i publicznych studni kopanych.
Do realizacji scentralizowanego systemu wodociągowego oraz kanalizacyjnego powrócono w końcu lat 20. XX w., w dużej mierze wskutek nacisków ludności na władze samorządowe, ale także naturalnej kolei rzeczy, zwłaszcza że Trzcianka liczyła wówczas już ponad 9000 mieszkańców. W dniu 8 października 1928 r. Rada Miejska przegłosowała 8000 marek na kolejne prace wstępne do budowy wodociągu, (znalezienie terenu na ujęcie i wykonanie odwiertów badawczych), a jednocześnie zdecydowano się tymczasowo odstąpić od prac wstępnych dot. kanalizacji, uznając tę inwestycję za drugoplanową i bardzo kosztowną.
Decyzja o przyznaniu środków finansowych na prace wstępne wzbudziła jednocześnie protest części mieszkańców, w tym radnego Quriama, który stanął na czele opozycji wobec inwestycji szacowanej na ok. 480 000 marek. Przeciwnicy obawiali się przede wszystkim wzrostu opłat czynszowych, wysuwali również argumenty związane z zadłużeniem miasta. Niemniej jednak będące dotychczas w użyciu studnie dawały już niewystarczającą ilość wody, a co gorsza uniemożliwiały skuteczną akcję gaśniczą, o czym przekonano się w Trzciance podczas kilku pożarów w latach 20. XX w. W następstwie protestów sprawa budowy wodociągu znów się przeciągała, ale pomimo oporów części posesjonatów – samorząd miejski zdecydował się powierzyć przeprowadzenie prac wstępnych i przygotowanie projektów wodociągu znanej już z prac koncepcyjnych przez I wojną światową firmie Carla Franckego z Bremy, budującej
w podobnym czasie wodociągi także w Skwierzynie, Człuchowie tudzież Bałtyjsku w dalekich Prusach Wschodnich.
Do jesieni 1929 r. biuro inżynieryjne, na podstawie badań przygotowało kompleksową dokumentację techniczną inwestycji oszacowanej na 450 000 marek. Projekt zakładał dwa warianty – w sensie budowlano-technicznym – założenia wodociągowego. Pierwszy przewidywał budowę bezobsługowej stacji hydroforowej wraz z dwoma powietrznymi zbiornikami sprężonego powietrza (hydroforowymi) i zamkniętymi odżelaziaczami ciśnieniowymi na terenie ujęcia. Stacja pomp, ulokowana w budynku hydroforni miała składać się z dwóch elektrycznych agregatów pompowych, z których każdy stanowił połączenie silnika elektrycznego z pompą odśrodkową wody surowej (pobór wody z ujęcia i tłoczenie na komory napowietrzania) oraz wody czystej (przetłoczenie uzdatnionej wody do sieci miejskiej względnie zbiorników hydroforowych – system „Posejdon”. Każda pompa miała wydajność 50 m3/h (600m3/12h) przy manometrycznej wysokości ssania 19 m (pompa wody surowej) oraz manometrycznej wysokości tłoczenia 46 m (pompa wody czystej). Silnik napędowy każdego z zestawów pompowych, o mocy 25 KM, zamierzono zaopatrywać w energię elektryczną z miejskiej elektrowni. Samoczynne załączanie i wyłączanie zestawu pompowego odbywałoby się za pomocą hydraulicznego rozrusznika. Ten pierwszy system i układ hydroforowy, pracujący w systemie „Posejdon”, był możliwy przy założeniu niskich cen za energię elektryczną. Natomiast w wypadku trudności z tanią energią elektryczną firma Caral Franckego przygotowała alternatywę, polegającą na montażu jednego zespołu pompowego o napędzie elektrycznym i drugiego o dieslowskim napędzie spalinowym.
W pierwszych dniach października 1929 r. projekt techniczny wodociągu trafił na biurko prezydenta rejencji pilskiej w Pile, gdzie dokonano jego sprawdzenia i opiniowania pod względem przyjętych rozwiązań technicznych oraz kosztów. Na podstawie opinii Krajowego Instytutu Higieny Wody, Gruntu i Powietrza w Berlinie oraz Krajowego Dyrektora ds. Pożarnictwa Prowincji Marchia Graniczna Poznańskie – Prusy Zachodnie w Pile zalecono niewielkie zmiany techniczne (m.in. montaż dodatkowego, trzeciego, agregatu pompowego do zwiększenia wydajności stacji pomp w czasie potencjalnego pożaru w mieście), żądając także szczegółowego kosztorysu.
Pod koniec października 1929 r. rozpoczął się wielki kryzys gospodarczy
o światowym zasięgu, a równocześnie władze samorządowe chciały przystąpić do budowy jeszcze zimą 1929 r., aby zaktywizować część bezrobotnych. To dlatego już 21 października 1929 r. zgromadzenie radnych przegłosowało zaciągnięcie pożyczki 500 000 marek na budowę infrastruktury wodociągowej w mieście. Równocześnie, z powodu wybuchu kryzysu i w związku z zaleconymi korektami projektu, w styczniu 1930 r. Firma Carla Franckego przygotowała skorygowane projekty techniczne wraz
z nowym kosztorysem całego założenia. Przy tej okazji, na prośbę miejskiego mistrza budowlanego, dokonano też zmian w architekturze budynku hydroforni, który w stosunku do pierwowzoru został uproszczony
i pozbawiony ciekawszych rozwiązań dekoracyjnych. Niemniej jednak, na podstawie wspomnianych korekt rozwiązań technicznych oraz prostszego
i tym samym tańszego wykonania budynku stacji hydroforni, gdyż na taki wariant ostatecznie się zdecydowano, 27 stycznia Magistrat podjął uchwałę
o możliwie szybkim udzieleniu zlecenia na budowę, które opiewało tym razem na sumę 378 655 marek. Pożyczki 500 000 marek udzieliło Deutsche Girozentrale, a zlecenie na budowę radni – już 7 stycznia 1930 r. zdecydowali się przekazać bremeńskiej firmie Franckego.
Budowa i eksploatacji Centralnego Systemu Wodociągowego
Na wiosnę 1930 r. wreszcie ruszyła budowa, którą z ramienia firmy Franckego nadzorował kierownik budowy inż. Blumhagen. Do początku kwietnia do Trzcianki dostarczono już masy rurociągów i hydrantów, które częściowo położono na ulicach. Ogółem zwieziono materiały i wykonano roboty za niemal 33 000 marek. Prace budowlane oraz roboty wodociągowe trwały do jesieni 1930 r., a zakończyły się ostatecznie na przełomie września i października 1930 r. Oficjalny odbiór krajowy zakładu wodociągowego wraz z siecią wodociągów nastąpił 15 października, co oznacza, że realizacja inwestycji nie trwała nawet 10 miesięcy. Jako dzień uruchomienia zakładu i początek obowiązywania gwarancji przyjęto 15 października 1930 r. Koszty przedsięwzięcia wynosiły 406 000 marek (wraz z odsetkami budowlanymi 441 000 marek) wobec preliminowanych 378 655 mare, ale wpływ na to miał podjęte już później decyzje o położeniu wodociągów także w kilku innych, nieplanowanych początkowo ulicach miasta ( ob. ul. Konarskiego, Pilska, Szosa Czarnkowska i przedłużenie Świerczewskiego), a także honoraria dla technika oraz inne wydatki.
Uruchomiony 15 października 1930 r. wodociąg był eksploatowany nieustannie do końca II wojny światowej na bazie zamontowanego wyposażenia i zgodnie z przyjętymi początkowo reżimem technologicznym. Jedyna poważniejsza zmiana nastąpiła w pierwszym kwartale 1932 r., kiedy to dokonano modernizacji
i przebudowy dieslowskiego agregatu pompowego, zamontowanego – zgodnie z wcześniejszymi zaleceniami – do zwiększenia wydajności stacji pomp
w razie pożaru w mieście. Niezależnie jednak od tego faktu zakład pracował normalnie, produkując uzdatnioną wodę dla miasta. We Wrześniu 1939 r. było to 20 039 m3 w ciągu miesiąca, dwa lata później, we wrześniu 1941 r. – 21 346, we wrześniu 1943 r. 2539 m3, a rok później nawet 31 546 m3. W ostatnim pełnym miesiącem niemieckiego ruchu zakładu wodociągowego, czyli grudzień 1944 r., wodociąg w Trzciance przesłał do sieci 29 015 m3 wody.
Po 1945 r. stacja hydroforowa pracowała na potrzeby ludności polskiej, bazując na urządzeniach i układzie technologicznym pozostawionym przez Niemców. W roku tym, Polacy utworzyli – na bazie Miejskich Wodociągów w Trzciance (Städtische Wasserwerke Schönlanke) – Zarząd Miejskich Wodociągów
i Warsztatów, który zajmował się nie tylko wodociągami, ale także wywozem nieczystości i terenami zielonymi. Później firma przekształciła się w Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, a w 1972 r. powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej (MPGKiM). Dwa lata później, w 1974 r. trzcianeckie MPGKiM połączono z identycznym przedsiębiorstwem w Krzyżu Wielkopolskim i powstało Powiatowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, w skład którego wchodził m.in. wodociągi w Trzciance. Jednak już w 1975 r. powstało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Pile, a w 1983 r. wydzielono z niego wodociągi i kanalizację, powołując do życia Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Pile, współtworzone przez 11 oddziałów rejonowych, w tym także trzcianecki. Lata 60.80. XX w. to czas modernizacji stacji hydroforowej w Trzciance. Wówczas zmodernizowano stację pomp, usuwając stare agregaty pompowe i montując nowe, ustawiono także baterię zamkniętych filtrów piaskowych na zewnątrz budynku, zaś dwa stare filtry zamknięto usunięto z wnętrza stacji pomp. Równocześnie, w celu stworzenia odpowiednich warunków socjalnych dla pracowników wodociągów, do budynku hydroforni dobudowano od południa parterowe i podłużne skrzydło. Znalazły się w nim, łaźnia, pomieszczenie socjalne i magazynowe. Na terenie samego ujęcia wody odwiercono nowe studnie i wystawiono budynku garażowe, magazynowe oraz rezerwowego spalinowego agregatu prądotwórczego.
Po upadku PRL-u i likwidacji Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Pile, co nastąpiło w 1991 r., zakład wodociągów Trzciance stał się ponownie samodzielną jednostką. Zgodnie z uchwałami nr XVII/167/99 i XVII/168/99 Rady Miejskiej Trzcianki z dnia 21 listopada w 1999 r. władze samorządowe w Trzciance zdecydowały się powołać Zakład Inżynierii Komunalnej Sp. z o. o. w Trzciance, który przejął m.in. eksploatację wodociągów
i zaopatrzenia miasta w wodę, stan taki trwa do chwili obecnej.
Źródło: zdjęcia oraz tekst: https://zabytek.pl/pl/obiekty/stacja-hydroforowa-syste-701187
Opracował: październik 2016, dr hab. Miron Urbaniak, prof. nadzw.
